Dobrzeń Mały powstał, podobnie jak inne okoliczne miejscowości, w wyniku korzystnego położenia nad rzeka Odrą.

    Pierwsze ślady osadnictwa na naszych terenach pochodzą z okresu kilkuset lat p.n.e. Pierwsi ludzie osiedlali się zapewne na wyżej położonych miejscach, które nie były zalewane podczas wysokich stanów wody w rzece i nie były porośnięte lasem. Bliskość lasów, dostarczających człowiekowi bez ograniczeń swojego bogactwa, sprzyjała egzystencji pierwszych osadników.

Było tu pod dostatkiem budulca, zwierzyny, a w rzece ryb. Znaleziska świadczą o wysokiej kulturze materialnej, a przedmioty i monety rzymskie dowodzą, że tereny naszego sołectwa od wieków były zamieszkiwane. W trakcie budowy elektrowni „Opole”, która zlokalizowana jest w trójkącie trzech wsi: Brzezie, Borki, Dobrzeń Mały natrafiono w lipcu 1973 roku na 250 grobów całopalnych zawierających wiele naszyjników , pierścionków i innej biżuterii z brązu i żelaza, pochodzących sprzed dwu i pół tysiąca lat. Natrafiono także na ślady rozległej osady hutniczej z okresu wpływów rzymskich, czyli sprzed ok. 1700 lat. Odkryto łącznie 730 obiektów zabytkowych, w tym 10 pieców dymarskich, 250 palenisk wygrzewczych, 10 pieców do prażenia rudy darniowej oraz pozostałości 40 domów mieszkalnych. Poza tym natrafiono m.in. na studnię z drewnianą cembrowiną oraz 3 jednostronne kilofy żelazne, którymi powszechnie posługiwano się w ówczesnym hutnictwie. Ten obfity i ciekawy  materiał źródłowy, łącznie ze znalezioną monetą obiegowa imperium rzymskiego, przemawia za dalekosiężną wymianą handlową, jaką już w czasach starożytnych utrzymywała ta podopolska osada hutnicza. Nazwa wsi Dobrzeń –Doberna pochodzi prawdopodobnie jeszcze z czasów Silinów. Pierwsze pisane źródło mówiące o Dobrzeniu Małym pochodzi z 1228 roku i jest to dokument dot. przeniesienia klasztoru z Rybnika do Czarnowąs , w którym książę opolski Kazimierz nadaje Dobrzeń Mały klasztorowi.

Ogromne znaczenie w dziejach naszej miejscowości i w życiu jej mieszkańców zawsze odgrywa jedna z większych rzek Europy - Odra. Dociera ona do Małego Dobrzenia na 164 km swojego biegu. Rzeka żywiła, dawała zatrudnienie, ale nieraz stawała się też bardzo groźna, niszczycielska.

Od najdawniejszych czasów była wykorzystywana przez naszych mieszkańców do celów komunikacyjnych. Odwiedzano łodziami inne nadodrzańskie osady, a później wyprawiali się coraz dalej. Prowadzono wymianę towarową, potem handel. Wywożono węgiel drzewny, żelazo, wytapiane na miejscu, oraz wapno palone, także miód i płody rolne, a później drewno. Miejscowi szkutnicy i kołodzieje dostarczali też do nadodrzańskich wsi i miast, w tym zwłaszcza do Wrocławia, łodzie i wozy.

Przywożono zaś głównie sól i sukno, a także i inne potrzebne, a nie wyrabiane na miejscu towary. Wymianie towarowej, a następnie handlowi prowadzonemu dzięki Odrze, towarzyszyła wymiana myśli, doświadczeń i spostrzeżeń. Była zatem Odra istotnym czynnikiem kulturotwórczym miejscowej społeczności.

Po uregulowaniu rzeki w 1896 roku stała się ona oknem na świat - dobrzeńscy żeglarze (łodziorze) docierali do Szczecina i na Rugię, do Poznania, Bydgoszczy, Gdańska i Królewca, do Berlina, Hamburga i Lubeki.

Odra zawsze dostarczała licznym naszym mieszkańcom zatrudnienie. Oprócz załóg pływających, pracę mieli szkutnicy, później stoczniowcy, pracownicy śluz i promów. Wiele osób pracowało przy regulacji rzeki i utrzymaniu jej żeglowności. Żyzne mady w pradolinie Odry sprzyjały rozwojowi rolnictwa.

Budowa geologiczna

Prawy brzeg Odry na północ od Opola pomiędzy Małą Panwią a Stobrawą zalegają głównie iły i piaski. W naszych okolicach leżą one na warstwach formacji kredowej, a składające się w głównej z margli wapiennych, które stanowią cenne surowce dla przemysłu cementowego. Rozważano możliwości wybudowania cementowni w Dobrzeniu Małym. Okazało się jednak, że zasoby kamienia wynoszą zaledwie około 15 mln ton, co  nie gwarantuje odpowiednio długiego czasu eksploatacji fabryki. Złoża kruszyw naturalnych – budowlane, piaski formierskie i żwirki filtracyjne występują tu w utworach czwartorzędu. Złoża piaszczysto- żwirowe o miąższości od 4m do 11m.

Klimat

Należymy do najcieplejszych obszarów Polski. Okolice od Opola do Brzegu odznaczają się najwyższymi średniorocznymi temperaturami w kraju. Obszar nadodrzański woj. opolskiego i dolnośląskiego wyróżnia się odrębną strefą klimatyczną. Śląsk jest najdalej ku zachodowi wysuniętą dzielnicą o cechach klimatycznych właściwych tylko Polsce, gdzie wpływy oceaniczne są równie silne jak kontynentalne. Dalej ku zachodowi i ku wschodowi dominuje już tylko jeden z tych czynników: kontynentalny lub oceaniczny. Wiosną rejony nadodrzańskie pokrywają się kwiatami średnio 2- 3 tygodnie wcześniej niż w środkowej Polsce.

                                                                                                                                                                                    opracował Helmut S.